Η Σμύρνη είναι μια πόλη που πάντα ήθελα να επισκεφθώ, λόγω της ιστορίας της, της σημασίας της για τον ελληνισμό και της Σμυρναίικης καταγωγής μου. Πριν από έναν αιώνα, η πόλη των γιαγιάδων και των παππούδων μας υπήρξε σημαντικός εμπορικός κόμβος μεταξύ Ανατολής και Δύσης και μία από τις ομορφότερες και πιο πολυεθνικές πόλεις στον κόσμο.
Ακριβώς 100 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης και του βίαιου εκπατρισμού των Χριστιανών με την ανταλλαγή πληθυσμών είχα την τύχη να βρεθώ για διακοπές στη Χίο, δηλαδή ακριβώς απέναντι από το «διαμάντι της Ανατολίας». Ήταν, λοιπόν, η καλύτερη ευκαιρία να πεταχτώ για μια μονοήμερη εκδρομή, για να ανακαλύψω τα απομεινάρια αυτού του λαμπρού παρελθόντος της Σμύρνης.
Η διαδρομή από τη Χίο στη Σμύρνη μέσω του Τσεσμέ
Ακόμα κι αν δε συμπαθείς τα γκρουπ, όπως κι εγώ, για τον συγκεκριμένο προορισμό η ομαδική εκδρομή επιβάλλεται, αρκεί να περιλαμβάνει ξενάγηση με ντόπιο. Έτσι προλαβαίνεις μέσα σε λίγες ώρες να δεις και να μάθεις όσο το δυνατόν περισσότερα για την πολυτραγουδισμένη αυτή πόλη που οι Έλληνες αποκαλούσαν «Παρίσι του Λεβάντε» και οι Τούρκοι «Γκιαούρ Ίζμιρ» (άπιστη Σμύρνη).
Τις μετακινήσεις και τις ξεναγήσεις μας τις ανέλαβε το πρακτορείο Kanaris Tours, που βρίσκεται στο λιμάνι της Χίου και συνεργάζεται με ξεναγούς στη Σμύρνη. Για να φτάσεις εκεί παίρνεις πρώτα πλοίο από τη Χίο για το τουρκικό λιμάνι του Τσεσμέ (45 λεπτά) και συνεχίζεις οδικώς με πούλμαν για Σμύρνη (άλλα 60 λεπτά). Το πιο κουραστικό κομμάτι της εκδρομής ήταν η ουρά για τον έλεγχο διαβατηρίων στο Τσεσμέ που μας πήρε περίπου μία ώρα.
Μπαίνοντας στο πούλμαν γνωρίσαμε τον ξεναγό μας, τον Αλί, Κώο μουσουλμάνο που εδώ και 40 χρόνια ζει στη Σμύρνη και που μας έβαλε αμέσως στο κλίμα της εκδρομής, με τις πλούσιες πληροφορίες, το χιούμορ και τις γλαφυρές αφηγήσεις του. Στη διάρκεια της διαδρομής, σε έναν σύγχρονο αυτοκινητόδρομο που συνδέει το Τσεσμέ με τη Σμύρνη, ο Αλί μας μετέδωσε πολλές εικόνες και πληροφορίες για τη ζωή στην Τουρκία, τα ήθη και τα έθιμα.
Με το πούλμαν περάσαμε μέσα από αμπελοκαλλιέργειες, ελαιοκαλλιέργειες, αλλά και μερικά μαστιχόδεντρα, τα οποία προσπαθούν να καλλιεργήσουν οι Τούρκοι, και είδαμε και παλιά ελληνικά χωριά. Το μεγαλύτερο από αυτά ήταν τα Αλάτσατα, το όνομα των οποίων προέρχεται από τη λέξη «άλας», από τις ξερές αλυκές στην περιοχή. Το χωριό ιδρύθηκε τον 18ο αιώνα από κατοίκους της Χίου και των Ψαρών που κατέφθασαν για να καλύψουν τις ανάγκες των τσιφλικάδων για εργατικό δυναμικό. Σήμερα είναι δημοφιλές τουριστικό θέρετρο, με 400 μπουτίκ ξενοδοχεία, μπαράκια, εστιατόρια και τιμές απλησίαστες για τους περισσότερους Τούρκους.
Άφιξη στη Σμύρνη και πρώτη στάση στην εκκλησία του Αγίου Βουκόλου
Φτάνοντας στον προορισμό μας, αφού περάσαμε με το πούλμαν μέσα από την πολύβουη σύγχρονη Σμύρνη των πέντε εκατομμυρίων κατοίκων και είδαμε το Ρολόι της πόλης, το ιστορικό ασανσέρ («σούρτα φέρτα»), το σπίτι του Ωνάση και άλλα αξιοθέατα, αποβιβαστήκαμε για να αλλάξουμε εντελώς κλίμα: να κάνουμε έναν περίπατο στο ελληνικό παρελθόν της πόλης.
Πριν από τον διωγμό του 1922 η Σμύρνη είχε περίπου 240,000 κατοίκους, από τους οποίους οι 120,000 ήταν Έλληνες, οι 80,000 Τουρκοι μουσουλμάνοι, οι 15,000 Αρμένιοι, οι 15,000 Λεβαντίνοι (Φράγκοι) και 10,000 Εβραίοι. Εκτός από πληθυσμιακά, η ελληνική αστική τάξη της πόλης υπερτερούσε και στο εμπόριο και στα γράμματα.
Η πρώτη στάση του περιπάτου μας ήταν στην εκκλησία του Αγίου Βουκόλου, τη μοναδική από τις συνολικά 36 ελληνορθόδοξες εκκλησίες της Σμύρνης που επέζησε της καταστροφής και που μαρτυρεί τις όμορφες αλλά και τις τραγικές στιγμές του ελληνισμού. Μπαίνοντας μέσα θα δεις τον όμορφο διάκοσμο τύπου μπαρόκ-ροκοκό αλλά και τις… απρόσωπες μορφές των αγίων. Μετά τα Σεπτεμβριανά του 1955 η εκκλησία βεβηλώθηκε και καταστράφηκαν τα πρόσωπα των αγιογραφιών, καθώς το Ισλάμ απαγορεύει την αποτύπωση της ανθρώπινης μορφής. Παρόλο που πριν από 20 χρόνια οι ζημιές αποκαταστάθηκαν από την Τουρκία και το ελληνικό προξενείο, οι Τούρκοι συντηρητές άφησαν τα πρόσωπα των αγίων σβησμένα, καθώς αδυνατούσαν να τα ζωγραφίσουν με τρόπο που να αποδίδουν σωστά τα χαρακτηριστικά τους (είχαν προηγηθεί αγιογραφικά λάθη σε ναούς της Καππαδοκίας, τα οποία δεν ήθελαν να επαναλάβουν).
Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μόνο 12 οικογένειες Ελλήνων παρέμειναν στη Σμύρνη. Αυτές κατάφεραν να παραμείνουν στην πόλη αγοράζοντας από Ιταλούς ιερείς ιταλικά βαφτιστικά και δηλώνοντας τους εαυτούς τους ως Καθολικούς. Σήμερα ζουν στην πόλη μόλις 250 Έλληνες, συμπεριλαμβανομώνων των διπλωματών, των ΝΑΤΟϊκών και υπαλλήλων ελληνικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στη Σμύρνη.
Η Προκυμαία, το «Και»
Κάθε φορά που διάβαζα για την καταστροφή της Σμύρνης και για τον διωγμό των Ελλήνων, στο μυαλό μου ερχόταν μία και μόνο εικόνα, που έχουμε δει τόσες φορές σε βιβλία και ντοκιμαντέρ: αυτή της μεγάλης φωτιάς στην Προκυμαία με τους διωγμένους Σμυρνιούς να συνωστίζονται για να μπουν σε ένα καράβι να σωθούν. Όταν βρεθείς στην ίδια προκυμαία όπου γράφτηκαν οι μαύρες αυτές σελίδες της ιστορίας, το λεγόμενο «Κε» ή «Και» (από το γαλλικό «Quai»), θα νιώσεις σίγουρα δέος και συγκίνηση. Η μεγάλη φωτιά που έκαιγε για έξι ημέρες τη Σμύρνη κατέκαψε 55,000 σπίτια, καταστήματα και αποθήκες.
Η Προκυμαία, λοιπόν, ήταν ο επόμενος σταθμός στην περιήγησή μας. Σήμερα σε όλο το μήκος της έχει μπαζωθεί και είναι πολύ πιο φαρδιά σε σύγκριση με τις φωτογραφίες του 1922. Περπατώντας παράλληλα με τη θάλασσα θα δεις το Μουσείο του Ατατούρκ, το ελληνικό προξενείο, το επιβλητικό άγαλμα Republic Tree, αλλά και εκατοντάδες ψαράδες να έχουν στήσει τα καλάμια τους σε όλο το μήκος της Προκυμαίας.
Η Προκυμαία κατασκευάστηκε τον 19ο από τους Γάλλους. Με μήκος 4,5 χιλιομέτρων και έναν ιππήλατο δρόμο στο κέντρο της, ήταν το μέρος όπου μετέφεραν τα αρχοντικά τους σπίτια οι Έλληνες έμποροι. Η παραθαλάσσια αυτή συνοικία έσφυζε από ζωή και αντανακλούσε το μεγαλείο της Σμύρνης που τότε Έλληνες και Ευρωπαίοι αποκαλούσαν «Παρίσι του Λεβάντε»: Πριν από την καταστροφή στην προκυμαία 15 κινηματογράφοι και θέατρα, 513 καφενεία, 226 οινοπωλεία και ταβέρνες, 43 μπυραρίες και αίθουσες χορού, καθώς και πολλά προξενεία και γραφεία ναυτιλιακών εταιρειών.
Το σημείο της Προκυμαίας το οποίο θα επισκεφθείς αποκαλούσαν τότε οι Σμυρνιοί «Bella Vista», δηλαδή Καλλιθέα, καθώς όταν έβγαιναν από τα στενά σοκάκια σε αυτό το σημείο της προκυμαίας, έβλεπαν ξαφνικά τη θάλασσα, με το πανέμορφο ηλιοβασίλεμα και τον οικισμό του Κορδελιού.
Βόλτα στις παλιές ελληνικές γειτονιές του Κάτω Μαχαλά
Εμείς ακολουθήσαμε την ακριβώς αντίστροφη πορεία και κατευθυνθήκαμε από τη θάλασσα προς τα σοκάκια και τις παλιές ελληνικές συνοικίες για να πάρουμε μια γεύση από το μεγαλείο της τότε αστικής τάξης. Ο ξεναγός μας ο Αλί μας πέρασε από ελληνικές, φραγκικές και τουρκικές συνοικίες και με τις ζωντανές περιγραφές του μας βοήθησε να συνθέσουμε μία εικόνα της αίγλης και του πολυεθνικού χαρακτήρα της πόλης πριν από την καταστροφή.
Στα στενά σοκάκια στέκονται ακόμα και σήμερα χαρακτηριστικά δείγματα της αστικής σμυρναίικης κατοικίας. Όλες διώροφες, με εσωτερικές αυλές, σιδερένιες λεπτομέρειες και με έντονα τα κλασικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική τους. Είναι εντυπωσιακό ότι δεκάδες παλιές κατοικίες Ελλήνων έχουν μείνει αναλλοίωτες στον χρόνο, κι ας έχουν γίνει πλέον καφετέριες, καταστήματα και φέρουν τουρκικές σημαίες.
Κάποιες έχουν στην είσοδο ακόμα τα σύμβολα που έδειχναν το επάγγελμα του ιδιοκτήτη τους. Σε ένα παλιό σπίτι ναυτικού είδαμε τις χαρακτηριστικές άγκυρες πάνω στην εξώπορτα, ενώ σε άλλες έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα το εθνόσημο με την κορώνα, που έδειχνε ότι η οικία ανήκε στο ελληνικό και όχι στο οθωμανικό κράτος. Εντυπωσιακό ήταν και μια σπάνια τριώροφη οικία Έλληνα φαρμακοποιού που στο ισόγειο διατηρούσε το φαρμακείο του και συνδεόταν με εσωτερική σκάλα με το σπίτι του στους δύο πάνω ορόφους.
Στη σύγχρονη Σμύρνη τα ονόματα των οδών είναι αριθμοί (πχ. Sokak 1269). Στην τότε Σμύρνη οι δρόμοι έπαιρναν τα ονόματά τους από τα επαγγέλματα που ασκούσαν εκεί: υπήρχε η οδός μπογιατζίδικα, η οδός σχοινάδικα, η οδός γυαλάδικα, η οδός σερμπετάδικα, η οδός σιδεράδικα, καθώς και οι οδοί ταβερνών και νοσοκομείων. Διασχίσαμε και τον οδό Παραλλέλι, την πρώτη παράλληλη προς την Προκυμαία, που είχε μεγάλη σημασία για τους Έλληνες της Σμύρνης. Ήταν ο δρόμος όπου έκαναν τα πανηγύρια τους αλλά και το καρναβάλι τις Απόκριες. Στη βόλτα μας είδαμε και την οδό Ρόδων, όπου τα σπίτια είχαν τότε τριαντάφυλλα στα μπαλκόνια τους, το γήπεδο του Πανιωνίου και τα «μορτάκια», τα νεκροταφεία όπως τα αποκαλούσαν οι Έλληνες.
Κεμεραλτί, το παζάρι της Σμύρνης
Η βόλτα στη Σμύρνη δεν είναι πλήρης αν δεν ψωνίσεις από το Κεμεραλτί (Kemeraltı Çarşısı), το δεύτερο μεγαλύτερο παζάρι στην Τουρκία μετά από αυτό της Κωνσταντινούπολης. Αν ρωτήσεις κάποιον ντόπιο τι αξίζει να αγοράσει κανείς στο παζάρι, η απάντηση θα σε εκπλήξει: νυφικά! Και αυτό γιατί η Σμύρνη είναι παγκόσμιο κέντρο παραγωγής νυφικών και εκεί βρίσκει κανείς τα καλύτερα νυφικά με μόλις 300 ευρώ. Περιδιαβαίνοντας στο παζάρι πωλητές με σταμάτησαν αμέτρητες φορές να με ρωτήσουν αν είμαι παντρεμένη και αν σκοπεύω να παντρευτώ σύντομα για να μου πουλήσουν νυφικό. Με όλα τα παρελκόμενα, βέβαια, όπως ρούχα για τα παρανυφάκια, μπομπονιέρες και λοιπά.
Και μιας και είμαστε στο θέμα γάμος, μια πληροφορία που με εξέπληξε είναι ότι στην Τουρκία, από το 1923 που απέκτησε κοσμικό χαρακτήρα και τον νέο ελβετικό αστικό κώδικα επί Κεμάλ Ατατούρκ, ο θρησκευτικός γάμος θεωρείται άκυρος. Θα πρέπει να έχει προηγηθεί πολιτικός και η φυλάκιση είναι τρεις μήνες για το ζευγάρι που έχει κάνει μόνο θρησκευτικό γάμο.
Πίσω στο παζάρι, στο οποίο οι μαγαζάτορες δεν είχαν μεγάλη διάθεση για… παζάρια, σε αντίθεση με όσα μας είχαν πει, αυτά που αγοράσαμε εμείς ήταν ριχτάρια για τον καναπέ, ένα βαμβακερό πουκάμισο και κομπολόγια με κουκούτσια καρπών για χάντρες! Στο κέντρο του παζαριού θα έχεις την ευκαιρία να δεις και το Hisar Camii, το παλαιότερο τζαμί της πόλης που κατασκευάστηκε τον 16ο αιώνα.
Ντονέρ, μπακλαβαδάκια και ο παλαιότερος φούρνος ηλικίας 200 ετών
Για το τέλος άφησα τη γαστρονομική περιήγηση στη Σμύρνη, όπου μέσα σε λίγες ώρες ζήσαμε πολλές γευστικές εμπειρίες. Η πρώτη μας στάση για φαγητό ήταν για ένα γρήγορο brunch σε μια παλιά ελληνική γειτονιά, μέσα σε πυκνές κληματαριές που δημιουργούσαν μια υπέροχη δροσιά. Εκεί είδαμε έναν παλιό ελληνικό φούρνο, τον παλαιότερο της πόλης, που λειτουργεί από το 1824 και που στο Google Maps θα βρείτε ως «Zeynel Ergin Gevrek Fırını». Ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος όπου θα φάτε το νοστιμότερο κουλούρι, πιο τραγανό από το Θεσσαλονίκης, επειδή πριν το ψήσουν το βουτάνε σε πετιμέζι, αλλά και ένα γευστικότατο σάντουιτς με ντομάτα και τυρί μέσα σε ψωμί από ρεβύθι.
Η δεύτερη πρότασή μου για φαγητό είναι ένα μαγαζί για ντονέρ, το οποίο ανακαλύψαμε τυχαία μέσα στο δαιδαλώδες παζάρι. Κουρασμένοι όπως ήμασταν από τα ψώνια, το περπάτημα και τη ζέστη, μας αντάμειψε μια στάση για μεσημεριανό στο Hisarönü Kayıntı, το οποίο βρίσκεται σε μια σκιερή πλατεία του παζαριού. Καθίσαμε σε έναν από τους πάγκους τους και παραγγείλαμε το ζουμερό γιαουρτλού τους.
Για μπακλαβά που θα σου μείνει αξέχαστος έχω να προτείνω δύο μαγαζιά. Το Hisarönü Tatlıcısı, σε ένα από τα σοκάκια του παζαριού, είναι το ιδανικό μέρος για να αγοράσεις γλυκά σε πακέτο για την Ελλάδα. Έχει μπακλαβαδάκια όλων των γεύσεων, τα οποία μπορείς να δοκιμάσεις πριν αγοράσεις. Το τέλειο με αυτό το μαγαζί είναι ότι πασπαλίζουν όλα τα σιροπιαστά γλυκά τους με μια γενναία ποσότητα φυστικιού Αιγίνης. Για να συνδυάσεις το γλυκό σου με τουρκικό καφέ ή τσάι, μπορείς να καθίσεις στο Konak Smyrna Cafe, το οποίο ανήκει σε Ξανθιώτες. Είναι ακριβώς έξω από το Κεμεραλτί και είναι το σημείο συνάντησης όλων των γκρουπ Ελλήνων μετά τα ψώνια στο παζάρι.
© 2023, Eri Panselina. All rights reserved.
Από τις σελίδες διεθνών ειδήσεων μεγάλης εφημερίδας ταξίδευα για 13 χρόνια τους αναγνώστες μου στον κόσμο, ωστόσο χάρη στο TikTok ανακάλυψα την αγάπη μου για τα ταξιδιωτικά βίντεο. Χάρη στο προφίλ μου στο TikTok γνώρισα και την ομάδα του Travel Vibe της οποίας είμαι μέλος από το 2023.
Στα άρθρα μου θα διαβάσεις τις περιπέτειές μου σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του κόσμου, τα οποία με έχουν γοητεύσει για την ιστορία, τον πολιτισμό και το φαγητό τους.
Την πρώτη επαφή με τα μεγάλα ταξίδια την είχα το 1994, όταν πήγα με τους γονείς μου στο πρώτο road trip στην Ευρώπη. Έκτοτε με το οικογενειακό αυτοκίνητο ξεκινούσαμε από την Αθήνα και με οδικούς χάρτες ανά χείρας (χωρίς smartphone ή GPS!) ανακαλύπταμε κάθε καλοκαίρι δυο-τρεις νέες χώρες.
Στα ταξίδια μου αναζητώ την ιστορία πίσω από κάθε τι που βλέπω τριγύρω μου και επιδιώκω την επαφή με τους ντόπιους για να ακούω για την καθημερινότητά τους, τις ιδέες τους και τις ιστορίες που πάντα έχουν να μοιραστούν. Μερικοί από τους αγαπημένους μου προορισμούς είναι μέχρι στιγμής η Νότιος Κορέα, η Κούβα, η Ζανζιβάρη, τα Highlands της Σκοτίας και οι γαλλικές Άλπεις.
Εκτός από τη βαλίτσα μου, τα αγαπημένα μου αξεσουάρ είναι τα σύνεργα κεραμικής, με τα οποία έχω φτιάξει κάθε λογής σκεύη για την κουζίνα μου, και τα παπούτσια χορού μου, τα οποία φοράω για να χορεύω είτε hip hop είτε swing (μάλιστα έχω ταξιδέψει σε πολλές χώρες με αφορμή τη συμμετοχή μου σε χορευτικά φεστιβάλ!). Και σε περιόδους όπου έχει μια από τις αγαπημένες μου διοργανώσεις, την Eurovision και τους Ολυμπιακούς Αγώνες (φυσικά έχω υπάρξει εθελόντρια και στις δύο), θα με δεις να ασχολούμαι 24 ώρες το 24ωρο με αυτές.
Έχω σπουδάσει Μάρκετινγκ και Επικοινωνία στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και η full-time δουλειά μου είναι στην επικοινωνία στον κλάδο της τεχνολογίας. Εκτός από τα αγγλικά, οι ξένες γλώσσες που μιλάω μέχρι στιγμής και που προσπαθώ να εξασκώ στα ταξίδια μου είναι τα γαλλικά και τα γερμανικά και αυτή τη στιγμή μαθαίνω ισπανικά.
-
Eri Panselinahttps://travelvibe.eu/team-author/eri-panselina/
-
Eri Panselinahttps://travelvibe.eu/team-author/eri-panselina/
-
Eri Panselinahttps://travelvibe.eu/team-author/eri-panselina/
-
Eri Panselinahttps://travelvibe.eu/team-author/eri-panselina/
